Co nietoperze robią zimą?

Co nietoperze robią zimą? To, co wszyscy, starają się przetrwać!

Mówiąc ogólnie, żeby żyć, trzeba jeść, pić, odpoczywać i dbać o temperaturę — czyli się nie przegrzać ani nie zamarznąć. Zimą najważniejszym wyzwaniem staje się to ostatnie. Ogrzanie ciała zwierzęta załatwiają na dwa sposoby — mogą nagrzać się na słoneczku albo się najeść i część energii przeznaczyć na ciepło. W ten sposób dzielimy zwierzęta na zmiennocieplne i stałocieplne.

Jak ogrzewają się zwierzęta?

Zwierzęta zmiennocieplne nie potrafią same wytworzyć ciepła — potrzebują więc słońca i odpowiedniej temperatury otoczenia do aktywności. Zimą, gdy temperatura znacznie spada, muszą znaleźć sobie bezpieczną i w miarę ciepłą kryjówkę. Takimi zwierzętami są np. gady i płazy, ale także owady.

W naszym klimacie zimą aktywność owadów niemal całkowicie ustaje — wszystkie się chowają! Pod korą drzew, w spróchniałych pniach, w ściółce leśnej, a nawet głęboko w glebie czy w budynkach (pewnie znaleźliście już kiedyś biedronki wewnątrz ramy okiennej?). Różne gatunki owadów zimują w różnych stadiach swojego rozwoju — jako jajo, larwa, poczwarka lub jako owad dorosły.

Nietoperze, tak jak inne ssaki oraz ptaki, umieją same się ogrzać. Część energii ze zjedzonego pokarmu zamieniają na ciepło. Takie zwierzęta nazywamy stałocieplnymi. Zimą mają jednak inny problem — przecież wszystkie owady się pochowały i nie ma co jeść!

Ptaki mają na to bardzo wyczerpujący sposób — lecą tak daleko, aż dolecą tam, gdzie pokarmu jest pod dostatkiem. Przyjęło się mówić, że odlatują zimą „do ciepłych krajów”. Ssaki nie przemieszczają się tak daleko. Nie mając skrzydeł, nie potrafią z taką łatwością przekroczyć rzek, mórz i łańcuchów górskich. Nietoperze, choć mają skrzydła, nie podróżują na tak imponujące dystanse, jak ptaki. W takiej sytuacji zimę najlepiej jest po prostu przespać.

Sen zimowy, czy hibernacja?

Nie wszystkie ssaki zasypiają na zimę — na zaśnieżonych polach wciąż zobaczycie sarny, jelenie czy dziki. Lisy i wilki też nie śpią — polują! Jednak w okresie, gdy o jedzenie jest trudno, część ssaków decyduje się znaleźć wygodną kryjówkę i zapaść w błogi sen. Wcześniej jednak gromadzą zapasy w postaci odłożonego we własnym ciele tłuszczu. Najbardziej znanymi zimowymi „śpiochami” są niedźwiedzie i borsuki. Ich sen zimowy przypomina trochę zwykły sen, tylko trwa dłużej. Temperatura ciała śpiącego zwierzęcia nieznacznie się obniża, oddech się uspokaja. To nie to samo, co hibernacja, w którą zapadają między innymi nietoperze.

Co nietoperze robią zimą?

Znajdują kryjówkę, w której będą mogły bezpiecznie spać (nazywamy ją hibernakulum). I śpią tak do czasu, gdy temperatura otoczenia znowu się podniesie, owady się wylęgną lub obudzą i znowu będzie co jeść. Żeby były bezpieczne, wciskają się w szczeliny — pod korą drzew, w budynkach, w skałach. Duża część z nich przenosi się też do jaskiń i innych podziemi — starych kopalń, bunkrów, piwnic, a nawet zamków. Bardzo istotne jest, aby do takiej zimowej kryjówki nie docierał mróz, ale także, aby była odpowiednio wilgotna. W przeciwnym razie hibernujący nietoperz wysechłby na wiór!

Czym jest ta hibernacja? To specjalny stan, w którym temperatura zwierzęcia bardzo (nawet 10-krotnie!) się obniża. Wewnętrzny „termostat” zostaje wyłączony i ciało nie próbuje już zamieniać energii na ciepło. Hubernujący nietoperz ma temperaturę kilku stopni, praktycznie taką samą, jak otoczenie. Jego serce uderza zaledwie kilka razy na minutę. Oddech też jest bardzo spowolniony, momentami zwierzę nie oddycha wcale. Jego mózg i układ nerwowy też nie pracuje, tak jak zawsze, dlatego wszelkie bodźce zewnętrzne — hałas, zapach czy światło docierają do niego znacznie wolniej. 

Czy jak już zasną, to się nie budzą?

Często wyobrażamy sobie, że jak już nietoperz na zimę zaśnie, to obudzi się dopiero na wiosnę. To nieprawda! Nietoperze wybudzają się z hibernacji, aby napić się, wysiusiać albo …odbyć gody. Przebudzają się, gdy poczują powiew cieplejszego powietrza. Może się to stać wtedy, gdy temperatura na zewnątrz jaskini się podniesie, ale także gdy wejdzie do niej człowiek.

Zbyt częste wybudzanie się jest dla nich sporym ryzykiem — zgromadzona w postaci tłuszczu energia może się po prostu wyczerpać. Dlatego zimowiska nietoperzy są zimą objęte zakazem wstępu. 

A jak radzą sobie ci, którzy nie zasypiają?

Wiewiórki czy sójki jesienią zbierają nasiona drzew (np. żołędzie) i w dużych ilościach znoszą do kryjówek, aby je zimą schrupać, gdy głód przyciśnie. O wielu z nich jednak zapominają, a wiosną w takim miejscu wyrośnie grupka młodych drzewek. Bobry przygotowują solidny magazyn odpowiednio pociętych gałęzi i pędów, które będą zajadać zimą. Krety mogą we własnej „spiżarni” przetrzymywać unieruchomione dżdżownice, a sowy — gryzonie. Ryjówki, mimo że ekstremalnie malutkie, robią się jeszcze mniejsze, a konkretnie zmniejszają swoje narządy wewnętrzne (poza sercem), aby zużywać mniej energii. Więcej czasu spędzają też w kryjówkach, aby się nie wychładzać. 

To trochę tak, jak my! Zimą więcej czasu spędzamy w ciepłym domu, mamy też do dyspozycji odpowiednie ubranie i buty. Zakrywamy czapkami głowy i uszy — tamtędy bowiem ucieka najwięcej ciepła. Wielu z nas też zaczyna więcej jeść, budując w ten sposób zapasy tłuszczyku. Ważne jednak, aby z tymi zapasami nie przesadzić!

---

Możesz posłuchać tego tekstu w moim wykonaniu tutaj: