Jak uszyć zeszyt w twardej oprawie? Zrób to sam (DIY)

W tym artykule opisałam cały proces wykonania szytego zeszytu w twardej oprawie, który możesz samodzielnie powtórzyć.

Dlaczego miałabyś to robić? Zeszyt można łatwo kupić. Wybór form i wzorów jest praktycznie nieograniczony. Po co więc szyć go samodzielnie?

Jak zrobić własny zeszyt? Czy to trudne? Ile czasu to zajmuje?

To forma domowego rękodzieła idealnego dla miłośniczek form papierowych, pisania i notowania. Swój zeszyt możesz w stu procentach dostosować do siebie, jeśli chodzi o rodzaj papieru, wygląd okładki, rozmiar… Możesz w ten sposób zagospodarować luźne arkusze papieru, ilustracje ze starych albumów czy atlasów. W dodatku samodzielnie uszyty zeszyt to świetny pomysł na prezent!

Proponowana przeze mnie technika szycia papieru jest łatwa — nawet dla tych z Was, które nie miały wcześniej do czynienia z szyciem. Zrobienie zeszytu od początku do końca może niewprawionej osobie zająć 3-4 godziny, ale proces podzieliłam na krótsze etapy, więc nie musisz tego robić za jednym posiedzeniem.

Jak uszyć zeszyt? Materiały i narzędzia.

To lista niezbędnych materiałów (rzeczy, które zużyjesz) i narzędzi (rzeczy wielokrotnego użytku) do samodzielnego uszycia zeszytu. Jeżeli jakiś element jest opcjonalny (niekonieczny), dałam przy nim taką informację.

Materiały

• Papier. Tyle arkuszy, aby ich liczba podzielona na pół dała pożądaną liczbę kartek gotowego zeszytu, np. 64 kartki = 32 arkusze. Ostateczna liczba kartek w zeszycie musi być podzielna przez 8
• Nici. Mogą to być zwykłe nici do cerowania albo mulina podzielona na podwójne nitki
• Papier na wyklejkę — dwa arkusze tego samego rozmiaru, co kartki środka (też złożone na pół). Powinien być nieco sztywniejszy — brystol lub papier techniczny. Może być kolorowy lub wzorzysty
• Okładzina okładki — dwa arkusze tektury lub kartonu, o nieco większym rozmiarze, niż środek
• Wzmocnienie grzbietu — cienki pasek tektury lub kartonu
• Oklejka (czyli wierzchnia część okładki) – dwa arkusze kolorowego / wzorzystego papieru do oklejenia okładki (większe niż tektura okładki o min. 2 cm z każdej strony)
• Materiał na grzbiet — pasek brystolu lub tkaniny introligatorskiej
• Klej introligatorski / winylowy / magiczny — najlepiej płynny, w butelce lub tubie, choć w ostateczności może być w sztyfcie (ale nie polecam takiej gimnastyki)

Narzędzia

• igła — introligatorska (opcjonalnie) lub igła do szycia/cerowania, najlepiej duża i z dużym oczkiem, ale dokładny rozmiar nie ma znaczenia
• (opcjonalnie) kości do zaginania papieru — można również zginać papier dłońmi lub rękojeścią sztućca stołowego
• (opcjonalnie) świeca do nawoskowania nici
• ołówek
• linijka — najlepiej dłuższa niż grzbiet docelowego zeszytu
• klamry do papieru — takiego rozmiaru, aby można było chwycić wszystkie złożone razem kartki docelowego zeszytu
• nożyczki
• nóż do papieru / gilotyna (opcjonalnie)
• ręcznik / koc / jakikolwiek miękki materiał, który masz pod ręką
• (opcjonalnie) szpilorek / szpikulec do przebijania kartek. Jeśli nie masz — poradzisz sobie igłą
• pędzel do kleju
• pojemnik do rozrobienia kleju
• (opcjonalnie) prasa — ale równie dobrze sprawdzi się sterta książek

Jak zrobić własny zeszyt? Podstawowe pojęcia

W poniższej instrukcji będę używać następujących pojęć:

• arkusz wkładu — arkusz papieru, który złożony na pół daje jedną czwartą składki
• składka — na nasz użytek przyjmijmy, że składka to cztery włożone jedna w drugą zgięte kartki, które będą stanowić podstawę zawartości zeszytu
• blok — zszyte ze sobą wszystkie składki
• wyklejka — arkusz papieru o gramaturze (grubości) trochę większej od arkuszy wkładu, który jest przyklejony zarówno do wewnętrznej strony okładki, jak i do pierwszej (lub ostatniej) kartki bloku. Głównym zadaniem wyklejki jest właśnie połączenie okładki z wkładem (cytat z tego słownika).
• okładzina okładki — sztywna tektura / karton, który decyduje o twardości okładki
• oklejka okładki lub po prostu oklejka — jest „elastycznym wytworem papierniczym, włókienniczym lub skórzanym przyklejanym od zewnątrz na okładziny okładki”. Oklejka powinna być wykonana z papieru lub tkaniny o takich właściwościach, żeby się nie marszczyły posmarowane klejem.
• grzbiet — pasek twardszego papieru lub tkaniny introligatorskiej, którą przykleisz na grzbiet (będzie widoczna)
• usztywnienie grzbietu — pasek kartonu / tektury, który wzmacnia grzbiet od środka

Jak uszyć zeszyt? Instrukcja krok po kroku.

Instrukcję podzieliłam na sześć etapów. Po zakończeniu każdego etapu możesz bezpiecznie odejść od pracy i zrobić sobie kawę albo zostawić pracę na następny dzień. Nie polecam jednak przerywać pracy w połowie etapu.

Etap I: Przygotowanie składek do szycia.

1. Przygotuj tyle arkuszy papieru, ile wynosi połowa liczby kartek gotowego zeszytu. Każdy arkusz złóż na pół.
2. Złożone arkusze poukładaj w składki (po cztery złożone na pół kartki włożone jedna w drugą). Powinnaś mieć tyle składek ile wynosi docelowa liczba kartek w Twoim zeszycie podzielona przez cztery.
3. Składki dobrze wyrównaj i zepnij klamrami do papieru z dwóch stron, aby się nie ruszały. W ostateczności możesz nie spinać papieru klamrami, jeśli ich nie masz, ale dobrze pilnuj, aby Ci się nie przesuwały przy rysowaniu znaczników na otwory (patrz punkt 4), bo potem karty z zeszytu będą wystawać bez ładu i składu w każdym kierunku.
4. Zaznacz ołówkiem na grzbiecie miejsce na otwory. Możesz użyć linijki, aby odmierzyć miejsca, gdzie mają się znajdować i ołówka, aby je zaznaczyć. W każdej składce musi być po trzy-cztery otwory, dokładnie w tym samym miejscu na każdej z nich. Liczba otworów zależy od wielkości zeszytu: przy formacie A6 wystarczą trzy, przy A5 i więcej polecam cztery. Po zakończeniu możesz usunąć klamry.
5. Zrób dziury w składkach. Każdą z nich (przypominam, że składka to cztery kartki złożone razem) rozłóż na płasko grzbietem (i zaznaczeniem) do góry, najlepiej na miękkim materiale: kocu lub ręczniku. Dużo łatwiej jest przebić kilka arkuszy papieru w ten sposób, niż w powietrzu, a na twardym stole jest to w ogóle niemożliwe. Dziury możesz zrobić igłą, którą będziesz szyć albo innym niewielkim szpikulcem. Jak złapiesz introligatorskiego bakcyla, kup sobie szpilorek. Po zakończeniu poskładaj ponownie składki, jedna na drugiej.

Etap II: Szycie składek.

1. Przygotuj nici. Przewlecz przez igłę taką długość, abyś mogła nią swobodnie operować. Na początek polecam ok. 4 długości grzbietu. Jeśli odmierzysz jej więcej — będzie Ci się bardzo plątać. Jeśli mniej — szybko będziesz musiała dowiązywać następną. W miarę wprawy będziesz wiedzieć, jaka długość jest optymalna dla Ciebie.
2. (opcjonalnie) – nawoskuj nić. Weź do jednej ręki świecę, a drugą ręką przesuwaj po niej nicią tak, aby okleiła się woskiem. Na koniec przejedź nić palcami, aby pozbyć się nadmiaru wosku. Woskowanie nie jest konieczne, ale pomaga zwiększyć poślizg nici i nieco ją rozkręcić (fabrycznie jest skręcona). Jeżeli nie możesz lub nie chcesz woskować nici — przeciągnij odciętą nić w mocno zaciśniętych palcach kilka razy, aby nieco rozluźnić splot.
3. Zawiąż supeł na jednym końcu nici (nie łącz dwóch końców nici w jeden!).
4. Zszyj pierwszą składkę. Opisanie tego słowami nie ma chyba sensu, więc dołączam schemat podróży igły z nitką przez dziurki w składce.
   
5. Dołączaj kolejne składki wg wzoru na rysunku.
   
6. Co się stanie, gdy skończy się nić? Zdejmij igłę w momencie, gdy nici będzie na tyle dużo, że będziesz w stanie dowiązać do niej kolejną. Dowiąż pożądaną długość i przewlecz igłę przez drugi koniec. Szyj dalej!

Tutaj znajdziesz bardzo dobry video tutorial opisywanej techniki szycia (po angielsku).

Etap III: Przygotowanie wyklejki i klejenie bloku.

1. Przygotuj papier na wyklejkę. Jeśli Twój papier na wyklejkę jest większy niż arkusz wkładu, dotnij go do tego samego rozmiaru. Potrzebujesz dwa takie arkusze złożone na pół. Twardszy papier warto składać kośćmi introligatorskimi, a nie rękami, bo się łamie. Zamiast kości można użyć rękojeści sztućca stołowego. W tym celu należy przyłożyć linijkę tak, aby wyznaczała środek arkusza i przejechać przez całą jego wysokość kością / sztućcem. Następnie złożyć go do środka i grzbiet zagiąć całkowicie również przy użyciu kości / sztućca.
   
2. Przyklej wyklejki do składek. Wyklejki powinno się przykleić do pierwszej i ostatniej kartki w bloku. Posmaruj niewielką powierzchnię wyklejki z jednej strony, wzdłuż grzbietu, paskiem około półcentymetrowej szerokości. Przyklej do pierwszej kartki bloku tak, aby się otwierała w tym samym kierunku. Czynność powtórz z drugiej strony.
3. Przygotuj cały blok do klejenia — wyrównaj go i zepnij spinaczami do papieru z dwóch stron, tuż przy grzbiecie, ale tak, aby grzbiet był cały widoczny.
4. Sklej blok — pędzlem posmaruj obficie grzbiet bloku klejem. Najlepiej kilkoma warstwami kleju. Pozostaw go spiętego klamrami do wyschnięcia. Możesz w międzyczasie zabrać się do przygotowywania okładki (kolejny etap).
5. (opcjonalnie) Sklejony blok dobrze by było na tym etapie wyrównać gilotyną. Nie wystarczy taka mała biurowa / domowa gilotyna, zrobi to tylko wielki potwór z drukarni. Żadna z nas oczywiście takiej nie ma. Dlatego musisz przeżyć, że kartki w gotowym bloku nie będą idealnie wyrównane. W niczym to nie przeszkadza, ich przeglądanie jest tylko trochę bardziej utrudnione. Jakby Ci wybitnie zależało, możesz próbować wyrównać brzeg nożem do papieru, ale jest to wyższa szkoła jazdy. Zanim nabierzesz mistrzowskiej wprawy na pewno będzie krzywo, może nawet gorzej niż gdybyś nie próbowała tego robić.

Etap IV: Przygotowanie materiału na okładkę.

1. Przygotuj sztywną część (okładzinę) okładki. Dotnij dwa arkusze tektury tak, aby były o dwa milimetry większe z trzech stron od rozmiaru bloku. Najlepszym materiałem na okładzinę jest tektura introligatorska, a jej grubość zależy od formatu zeszytu — jeśli zeszyt jest mały, może mieć cieńszą okładzinę.
2. Przygotuj oklejkę. Oklejką obłożysz każdy arkusz przygotowanej okładziny tak, jak okłada się prezent, dlatego arkusz oklejki powinien być o ok. 1,5-2 cm większy z każdej strony od przygotowanego wcześniej kartonu.
3. Przygotuj grzbiet. Będzie się składał z kartonowego / tekturowego wzmocnienia oraz paska ozdobnego papieru, który będzie widoczny na zewnątrz. Grzbiet powinien być w miarę wytrzymały i elastyczny. Twardszy brystol albo tkanina introligatorska świetnie się sprawdzają na oklejkę grzbietu. Tkanina introligatorska jest usztywniana i trochę przypomina papier. Zwykła tkanina (np. obrusowa) się nie nada. Aby dobrze wymierzyć grzbiet, trzeba zmierzyć dokładnie grzbiet gotowego bloku i od jego szerokości odjąć ok. 1-2 mm z każdej strony.

Etap V: Klejenie okładki.

1. Przyklej oklejkę. Najpierw posmaruj równomiernie klejem całą okładzinę okładki. Przyklej ją do oklejki. Wystające fragmenty oklejki przytnij na rogach, zagnij do środka i również przyklej. Żeby rogi okładziny nie były widoczne, dobrze jest przyciąć rogi oklejki z dwoma milimetrami zapasu. Czynność powtórz identycznie z drugą okładziną.
2. Sklej okładkę z grzbietem. To jest kluczowy moment procesu! Połóż na płasko na stole: najpierw oklejkę grzbietu, a na niej gotowe okładki i wzmocnienie grzbietu. To bardzo istotne, aby prawidłowo je ułożyć i tak przykleić, żeby po zamknięciu blok środka idealnie się w nich mieścił. Lepiej, żeby okładka wyszła Ci trochę „za duża” niż blok, niż za mała. W takiej sytuacji blok w ogóle się w niej nie zmieści i będziesz musiała zrobić nową okładkę. To też nie koniec świata, w końcu ćwiczenie czyni mistrza. Dobre wymierzenie okładki to jedna z największych trudności w całym procesie. Na końcu zagnij do środka nadmiar oklejki grzbietu i również przyklej.
3. Dobrze zagnij grzbiet. Gdy okładka będzie już gotowa, a klej w miarę chwyci (daj mu na to kilkanaście minut), przejedź kością introligatorską lub rękojeścią sztućca okładzinę okładki od zewnątrz przy grzbiecie. To będzie miejsce, gdzie okładka będzie się odginać. Jeśli nie zagniesz grzbietu przed klejeniem okładka będzie bardzo słabo pracować i może się zagiąć nierówno przy pierwszym otwarciu gotowego zeszytu.

Etap VI: Wklejenie bloku środka w okładki.

1. Wklej pierwszą wyklejkę w okładkę. Posmaruj całą stronę wyklejki klejem, ale najpierw włóż między karty oklejki luźną, większą kartkę (do zniszczenia). Ochronisz w ten sposób resztę bloku przed zabrudzeniami. Gdy będzie gotowa, przyłóż ją równo do okładki i dociśnij dłonią, aby się przykleiła.
2. Wklej drugą wyklejkę w okładkę. Powtórz powyższą czynność z drugą wyklejką i zamknij cały zeszyt. Przyciśnij go w prasie albo pod stosem książek. Zostaw tak przynajmniej na godzinę, aby klej dobrze wysechł.

Podsumowanie

Introligatorstwo na prezentowanym powyżej, podstawowym poziomie nie jest trudnym zajęciem i nie wymaga skomplikowanych narzędzi i drogich materiałów. Pierwsze próby mogą być jednak nie do końca satysfakcjonujące (zwłaszcza, jeśli jesteś perfekcjonistką jak ja…). Zdarza się coś zgiąć, pobrudzić klejem, nierówno zszyć czy skleić, czasami trzeba rozpleść szew i zacząć od początku. Nie zrażaj się tym: jeżeli znajdziesz trochę cierpliwości, bardzo szybko opanujesz tę umiejętność, a samodzielnie zrobione notatniki, pamiętniki czy książki kucharskie będą zachwycającym prezentem dla bliskich Ci osób.

Jeśli lubisz twórcze spędzanie czasu, możesz zobaczyć inne moje propozycje z kategorii rękodzieło i twórczość.

Ciekawe materiały:

Słownik pojęć introligatorskich

Moja tablica na Pintereście z inspiracjami dot. szycia zeszytów.

[ENG] Zestawienie różnych typów szycia wraz z prostą instrukcją szwu koptyjskiego

Co dalej?

Mam nadzieję, że ten artykuł był dla Ciebie ciekawy i przydatny. Włożyłam w niego dużo serca! Dzięki temu blogowi mogę robić rzeczy, które są dla mnie ważne — dzielić się doświadczeniami, które z mozołem zdobywałam przez swoje życie, aby inni mogli z nich korzystać.

Podziel się ze mną efektem swojej pracy dodając na Facebooku znacznik @akademiazaciekawienia. Wtedy będę mogła łatwo zobaczyć Twoje dzieło!

Nie wahaj się zadawać pytań i zgłaszać uwag, jeśli masz jakieś wątpliwości. Możesz to zrobić poprzez formularz komentarza poniżej albo bezpośrednio na adres julia@akademiazaciekawienia.pl.

Jeśli artykuł spełnił Twoje oczekiwania, to będę bardzo wdzięczna, jeśli zechcesz podziękować mi za moją pracę. Możesz zrobić to poprzez postawienie mi kawy lub przekazanie dowolnej kwoty, która pozwoli mi kontynuować tę pracę i tworzyć jeszcze lepsze materiały dla Ciebie i innych użytkowników.