To nie przesada powiedzieć, że od zjawiska zapylania zależy życie na ziemi, w tym przyszłość naszego gatunku. Dla roślin zapylanie jest elementem absolutnie niezbędnym w procesie rozmnażania, a więc formowania owoców i nasion. Od istnienia roślin zależą zaś roślinożercy. Idąc dalej w górę łańcucha pokarmowego: wszyscy, łącznie z ludźmi, jesteśmy od nich zależni.
Ostatnimi czasy nagłośniono konieczność ochrony owadów zapylających. Jednak niewiele słychać o tym, że zapylaczami są również inne zwierzęta, np. ptaki lub… nietoperze.
I właśnie o zjawisku zapylania przez nietoperze jest poniższy tekst.
⏰ Czas czytania: 4 minuty
Wyobraź sobie, że masz hektar pola, a na nim 1000 krzaków truskawek. Wyrosły pięknie, dojrzały i czerwienią się już do słońca. Jednak za dwa dni ma zacząć padać… i będzie tak padać przez cały tydzień. Jeśli ich nie zbierzesz jutro — zgniją, a cała Twoja praca pójdzie na marne. Co robisz? Proste: znajdziesz osoby, które je dla Ciebie zbiorą. Musisz ich znaleźć sporo, bo 1000 krzaków to nie lada wyzwanie! Nie przyjdą jednak do pracy za darmo: musisz im zapłacić. Ale to nie szkodzi, bo jak sprzedasz te wszystkie truskawki na targu, to jeszcze zarobisz.
A teraz wyobraź sobie, że rośliny na Twojej plantacji zawiążą owoce tylko wtedy, kiedy ktoś przeniesie pyłek z kwiatów jednej rośliny na inną. I tak dziesiątki tysięcy razy… Jeśli nikt nie zapyli tych kwiatów, po kilku dniach po prostu opadną, a owoców nie będzie. Może i tutaj da się kogoś zatrudnić, aby Ci pomógł?
Owszem, na świecie występuje wiele gatunków owadów, ptaków, a nawet ssaków, które przy okazji spożywania słodkiego nektaru czy zbierania pyłku, zapylają kwiaty. Robią to rok w rok, bez pytania, a nawet bez wynagrodzenia! Świadczą dla nas te usługi za darmo!
Nietoperze jako zapylacze
Na pewno wiesz, że kwiaty mogą zapylać na przykład pszczoły, motyle czy trzmiele. Być może masz też świadomość istnienia tysięcy innych gatunków owadów zapylających. Może obiło Ci się o uszy zapylanie przez np. kolibry. Ale czy wiesz, że nietoperze też zapylają kwiaty?
To zjawisko (zapylanie kwiatów przez nietoperze) nazywa się chiropterogamią (po polsku można by to nazwać „nietoperzopylnością”). Ma miejsce jedynie w tropikach. W Polsce wszystkie gatunki nietoperzy żywią się owadami.
- Nietoperze zapylają lepiej niż inne zwierzęta. Kolibry czy inne ptaki, a nawet owady zupełnie im nie dorównują!
- Są dosyć duże (zwłaszcza w porównaniu z owadami), a więc gdy już wsadzą pyszczek do wnętrza kwiatu, całe się pyłkiem ubrudzą!
- Ponieważ nietoperze mają gęste futro, przykleja się do nich bardzo dużo pyłku.
- Ważą dużo więcej niż owady, dlatego też muszą dziennie dużo więcej zjeść. Odwiedzają więc podczas jednego żerowania setki kwiatów, aby zjeść tyle nektaru, ile potrzebują.
- Latają na duże odległości, żywiąc się jednej nocy na rozległym terytorium.
Mała ciekawostka: spośród ssaków zapylaczami są także niektóre gryzonie, a nawet torbacze, lemury i małpy.
Jak rośliny wabią nietoperze?
Rośliny wytworzyły wiele inteligentnych przystosowań, aby zostać zapylone. Kwiaty mają często piękne, jaskrawe kolory, oszałamiający zapach. Przyciąga on owady i ptaki.
Ale znajdowanie kwiatów w tropikalnej gęstwinie nie jest łatwe, zwłaszcza w nocy. W jaki sposób więc kwiaty zwiększają swoje szanse na znalezienie (i zapylenie) przez nietoperze?
- Otwieranie się tylko w nocy
- Gruba, woskowata powierzchnia, która doskonale odbija dźwięk, a nawet specjalne „anteny” odbijające sygnał echolokacyjny nietoperza.
- Specyficzny zapach: podobny do czosnku, siarki czy kapusty. Nieprzyjemny dla ludzi, ale bardzo lubiany przez nietoperze.
- Kwiaty zwisające na długich łodyżkach: uniemożliwia to oposom czy małym ssakom nadrzewnym korzystanie z darmowej, nektarowej stołówki (nie są w stanie sięgnąć do kwiatu z gałęzi).
Niektóre nietoperze wykorzystują wzrok (a nie echolokację) do znajdowania kwiatów. Te kwiaty są najczęściej jasne, aby wyraźnie odróżniać się w nocy od ciemnego tła z liści.
Niesamowite rośliny i ich nietoperzowi zapylacze
Marcgravia evenia — pnącze, które wytwarza kwiat o specjalnym kształcie: zwisający kwiat ma w górnej części specjalne anteny odpowiednio odbijające dźwięki echolokacyjne. Zapylany jest przez jednopłatki, nietoperze z rodziny liścionosowatych.
Espostoa frutescens — kaktus, który wytwarza specjalne włosy wokół kwiatu. Włosy nie odbijają dźwięku, a kwiat — tak. W ten sposób na tle z gęstej czupryny kwiaty są dla nietoperzowego echo sonaru bardzo dobrze widoczne.
Palma coligallo (Calyptrogyne ghiesbreghtiana) – palma, której liście przypominają koguci ogon, a kwiaty pachną… czosnkiem. Co ciekawsze, to jedyna palma, która wymaga zapylenia przez nietoperze. W dodatku w jej kwiatach żyją małe pajęczaki, które przemieszczają się na inne kwiaty…autostopem na futrze nietoperza.
Męczennica (Passiflora unipetala) – tropikalne pnącze, roślina wspinająca się po innych do wysokości 6 metrów. Jej otoczone tylko jednym, kielichowatym płatkiem kwiaty rozkwitają w nocy. Zaobserwowano jej pyłek na futerkach przynajmniej trzech gatunków nietoperzy. Ten kwiat nie produkuje żadnego specyficznego zapachu, ale ma odpowiednie właściwości akustyczne (odbijanie dźwięku).
Tzw. leśna róża (Dactylanthus taylorii) to przedziwna roślina pasożytnicza występująca jedynie w Nowej Zelandii. Maorysi nazywają ją „kwiatem podziemia”. Tworzy podziemną bulwę, z której podczas kwitnienia wyrastają nad ziemię łuskowate liście i kwiaty. Te drugie wydzielają bardzo słodki zapach wabiący wąsonosy, żerujące na ziemi w poszukiwaniu chrząszczy nietoperze.
Najdłuższy język
Gdyby rozdawano nagrody w konkurencji na język najdłuższy w stosunku do długości ciała, to złotym medalistą wśród ssaków byłby… pewien nietoperz.
Nazywa się brakogonek rurkowargi i jest wielkości myszy, ale jego język mierzy nawet 8 cm, co stanowi 150% długości jego ciała. To tak, jakby Twój język miał 2,5 metra!
Język tej długości oczywiście nie mieści się w jamie ustnej, dlatego brakogonek ma język zakotwiczony w klatce piersiowej, pomiędzy sercem a mostkiem.
Brakogonki występują w Ameryce Południowej i są świetnymi zapylaczami: ten długaśny jęzor jest im potrzebny do wyjadania nektaru z kwiatów o dzwonkowatym kształcie. Przedstawiony na zdjęciu kwiat Centropogon nigricans jest uzależniony od zapylania przez tylko ten jeden gatunek nietoperza.
Na drugim zdjęciu można zaś zobaczyć brakogonka, którego naukowcy skusili, aby napił się słodkiej wody z długiej rurki. Dzięki temu zdjęciu możecie sobie porządnie zwizualizować jego język.
